🌱 कृषी अवशेषापासून संपत्ती: शेतकऱ्यांसाठी नवा व्यवसाय

 

    आज आपला देश हा प्रगतीपथावर आहे. अनेक स्टार्ट अप जन्म घेत आहेत याच युगात आम्ही तुमच्या साठी एक नवीन आयडिया घेऊन आलो आहे. आज खेड्यापाड्यात जास्त शेती केली जाते. त्यामध्ये राहिलेले अवशेष हे जाळलं जातात. याचा वापर करून तुम्ही बिझनेस चालू करु शकता . यांची डिमांड फक्त भारतात नाही तर परदेशातही आहे. भारतातून गाईचे शेण मालदीव, अमेरिका, सिंगापूर, चीन, ब्राझील, युरोपातील अनेक देश, आखाती देश (कुवैत, सौदी, यूएई इ.) व आफ्रिका या देशांमध्ये मोठ्या प्रमाणात निर्यात केले जाते.याबद्दल सविस्तर माहिती आपण या ब्लॉग मध्ये बघुया.

“A to Z सेंद्रिय भाजीपाला, धान्य आणि फळ शेती – सुरुवातीपासून संपूर्ण मार्गदर्शन!”

✨ प्रस्तावना

    भारतात शेती हा मुख्य व्यवसाय आहे. पण पिक घेतल्यानंतर उरलेला काडीकचरा, टरफले, पेंढा, करवंट्या हा बहुतेकदा जाळून टाकला जातो. यामुळे पर्यावरणाला हानी पोहोचते. पण जर हा कचरा योग्य पद्धतीने वापरला, तर तो शेतकऱ्यांसाठी आणि उद्योजकांसाठी सोन्याची खाण ठरू शकतो. ह्यालाच "Agri-Waste to Wealth" म्हणजेच कृषी अवशेषातून संपत्ती बनवणे म्हणतात.

💡 कृषी अवशेष म्हणजे काय?

1. भाताचे टरफले
2. ऊसाचे टरफ व बगॅस
3. कडधान्याचे टरफले
4. नारळाची करवंटी
5. कापूस व सोयाबीनचा कचरा
6. फळभाज्यांचे सडलेले तुकडे
7. जनावरांचे शेण

           हे सगळे नसते वाटणारे पदार्थ खरेतर मौल्यवान संसाधन आहेत.

🚀 कृषी अवशेषातून होणारे व्यवसाय

1️⃣ गांडूळ खत (Vermicompost)

•  भाजीपाला, पानं, शेणखत व कृषी कचरा गांडुळांच्या मदतीने विघटन करून तयार केलेले     सेंद्रिय खत. 
• उपयोग: मातीची सुपीकता वाढवते, रासायनिक खतांची गरज कमी करते.
•  व्यवसाय संधी: शेतकरी, बागायती शेतं, नर्सरी, ऑर्गॅनिक फूड कंपन्यांना मोठी मागणी.

🪱 गांडूळ खत (Vermicompost) व्यवसाय – A to Z माहिती  

वर्मी वॉश व्यवसायाची संपूर्ण माहिती.

2️⃣ बायोगॅस प्रकल्प

• शेणखत व पिकांचा कचरा विघटित करून तयार होणारा गॅस (मीथेन).
•  उपयोग: स्वयंपाकासाठी इंधन, वीज निर्मिती.
•  व्यवसाय संधी: गावांमध्ये छोटे बायोगॅस युनिट्स बसवून गॅस विक्री तसेच वीज उत्पादन.

3️⃣ बायोकोळसा (Biochar)

• पेंढा, टरफले यांना जाळून कमी ऑक्सिजनमध्ये तयार होणारा कोळसा.
• उपयोग: इंधन, माती सुधारण्यासाठी (मातीतील कार्बन वाढवतो).
• व्यवसाय संधी: शेतकरी, बायोफर्टिलायझर उत्पादक, ऊर्जा क्षेत्र.

4️⃣ इको-फ्रेंडली पॅकेजिंग

• ऊसाचा बगॅस, पानं, करवंटी, बांबू वापरून बनवलेली प्लेट्स, कप, पॅकेजिंग मटेरियल.
• उपयोग: हॉटेल्स, केटरिंग, फास्ट-फूड चेन.
• व्यवसाय संधी: प्लास्टिक बंदीमुळे मोठी मागणी आहे, निर्यातही शक्य.

5️⃣ पशुखाद्य (Animal Feed)

• सोयाबीन कचरा, कडधान्याचे टरफले, भातकापूस, गहू पेंढा वापरून तयार खाद्य.
• उपयोग: जनावरांसाठी पौष्टिक खाद्य.
• व्यवसाय संधी: दुध व्यवसाय करणारे शेतकरी, डेअरी उद्योग, पोल्ट्री फार्म यांना प्रचंड मागणी.

6️⃣ बायोफर्टिलायझर व बायोपेस्टिसाईड

• फळभाज्यांचा कचरा व सूक्ष्मजीव वापरून बनवलेले नैसर्गिक खत व कीटकनाशक.
• उपयोग: रासायनिक कीटकनाशकांना पर्याय, ऑर्गॅनिक शेतीसाठी योग्य.
• व्यवसाय संधी: ऑर्गॅनिक शेती करणारे शेतकरी, निर्यात बाजार.

कृषिकन्या- काव्या दातखिळे / Krushi Kanya-Kavya Datkhile

🌍 फायदे एकत्रित

1.  शेतकऱ्यांना जादा उत्पन्नाचे साधन
2.  पर्यावरण संरक्षण – कचरा जाळण्याऐवजी पुनर्वापर
3.  गावात रोजगारनिर्मिती
4.  देशांतर्गत + परदेशी बाजारपेठेत मागणी
5.   शाश्वत व टिकाऊ शेतीसाठी मोलाचा हातभार.

🌍कोणते देश भारतातून गाईचे शेण आयात करतात?

🔹 आशिया

• मालदीव – भारतातून सर्वाधिक शेणखत व पावडर येथे जाते. शेती व बागायतीसाठी वापर.
• सिंगापूर, नेपाळ, चीन, बांगलादेश, श्रीलंका – धार्मिक उपयोग, शेती व गार्डनिंगसाठी मागणी.

🔹 मध्यपूर्व व आखाती देश

• कुवैत, सौदी अरेबिया, युएई (UAE), ओमान, बहारीन, कतार – वाळवंटी जमिनीत खजूर शेती सुधारण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर गाईचे शेण मागवले जाते.
• 2022 मध्ये भारतातून 192 टन गाईचे शेण कुवैतला निर्यात झाले.

🔹 अमेरिका खंड

• अमेरिका (USA), कॅनडा – ऑर्गेनिक शेती, गार्डनिंगसाठी मोठी मागणी.
• ब्राझील, अर्जेंटिना, चिली, पेरू, इक्वाडोर – शेतीसाठी वापर.

🔹 युरोप

• युनायटेड किंगडम (UK), जर्मनी, फ्रान्स, नेदरलँड, स्वीडन, नॉर्वे, डेन्मार्क, रशिया – ऑर्गेनिक शेती करणाऱ्या शेतकऱ्यांकडून मागणी.

🔹 आफ्रिका

• केनिया, टांझानिया, युगांडा, नायजेरिया, घाना, इजिप्त, मोरोक्को – शेती व पर्यायी इंधनासाठी वापर.

🔹 ऑस्ट्रेलिया 

• ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड – ऑर्गेनिक शेतीसाठी मागणी.

शेतीशी निगडीत व्यवसाय रोपवाटिका /Nursery Business

महत्वाचे मुद्दे

• वार्षिक निर्यात मूल्य: 2023–24 मध्ये भारताने जवळपास ₹386–400 कोटींचे गाईचे शेण व उत्पादने निर्यात केली.
• उत्पादन प्रकार: ताजे शेण, शेणकांड्या, पावडर, कंपोस्ट, वर्मीकंपोस्ट.
• उपयोग:

1. शेतीसाठी सेंद्रिय खतबागायती 
2. गार्डनिंगखजूर 
3. फळ शेती सुधारण्यासाठी
4. धार्मिक उपयोग (विशेषतः शेणकांड्या)पर्यायी इंधन

🏆 निष्कर्ष

    "कृषी अवशेषापासून संपत्ती" हा केवळ एक व्यवसाय नाही, तर पर्यावरणपूरक उपक्रम + उद्योजकता + ग्रामीण विकास यांचा संगम आहे.

    शेतकरी, युवक आणि उद्योगशील व्यक्तींनी या क्षेत्रात पाऊल टाकले, तर भविष्यात याचा फायदा प्रचंड मोठा होऊ शकतो.

    थोडक्यात सांगायचे तर, भारतातून गाईचे शेण मालदीव, अमेरिका, सिंगापूर, चीन, ब्राझील, युरोपातील अनेक देश, आखाती देश (कुवैत, सौदी, यूएई इ.) व आफ्रिका या देशांमध्ये मोठ्या प्रमाणात निर्यात केले जाते.

दुग्ध व्यवसाय / Dairy Farming