“A to Z सेंद्रिय भाजीपाला, धान्य आणि फळ शेती – सुरुवातीपासून संपूर्ण मार्गदर्शन!”

 

नमस्कार मंडळी !"

    आपण आज एका खूप महत्त्वाच्या आणि काळाची गरज असलेल्या विषयावर बोलणार आहोत.

                               "सेंद्रिय भाजीपाला, धान्य आणि फळ शेती"

    आपण सगळे शेतकरी, अभ्यासक किंवा व्यवसायात रस असलेली माणसं आहोत.

पण प्रश्न असा आहे.

"आपण जे उत्पादन करतो, ते आरोग्यदायी आहे का?"

"आपली जमीन आपल्या पुढच्या पिढीसाठी टिकेल का?"

आणि

"आपण आपल्या शेतीतून खरंच समाधान आणि नफा दोन्ही मिळवत आहोत का?"

याच प्रश्नांची उत्तरं शोधण्यासाठी आपण आज सेंद्रिय शेतीबद्दल बोलणार आहोत.

सेंद्रिय शेती म्हणजे फक्त रासायनिक मुक्त उत्पादन नाही.

ती एक विचारधारा आहे, जमिनीशी नातं टिकवणारी, ग्राहकाचं आरोग्य जपणारी आणि पर्यावरणाशी सुसंगत शेतीपद्धती आहे.

    आजचे युग हे आरोग्य, शाश्वत उत्पादन आणि पर्यावरण रक्षणाचे आहे. रासायनिक शेतीने जमिनीतली जीवशक्ती कमी केली आहे. त्यामुळे सेंद्रिय शेती ही काळाची गरज ठरते. आपण जर सेंद्रिय भाजीपाला, धान्य आणि फळबाग एकत्रितपणे केली, तर केवळ नफा नव्हे तर समाजात आरोग्य आणि पर्यावरण जागरूकता निर्माण करू शकतो.

आपण बघणार आहोत:
1️⃣ भाजीपाला – जो दररोज खाल्ला जातो, पण रसायनमुक्त हवाच.
2️⃣ धान्य – ज्वारी, बाजरी, नाचणी – आपली परंपरा.
3️⃣ आणि फळबाग – जो भविष्याचा मोठा नफा देणारा घटक आहे.

चला तर मग, एकत्र बघूया A to Z मार्ग सेंद्रिय शेतीचा 🌱

🌿 सेंद्रिय शेती म्हणजे काय?

    सेंद्रिय शेती म्हणजे रासायनिक खत व औषधांऐवजी नैसर्गिक घटकांचा वापर करून केलेली शेती. मुख्य तत्त्वे:

1. जैविक खतांचा वापर (शेणखत, वर्मी कंपोस्ट)
2. नैसर्गिक कीड नियंत्रण (निंबोळी अर्क, दशपर्णी, गोमूत्र)
3. जमिनीचा सेंद्रिय कर्ब वाढवणे.
4. जमिनीची माती चाचणी, पीक फेरपालट.

हे पण वाचा- पैशाचे मानसशास्त्र

📌 सेंद्रिय भाजीपाला शेती म्हणजे काय?

    सेंद्रिय भाजीपाला शेती म्हणजे रासायनिक खत, कीटकनाशक, आणि जनुक सुधारित बियाण्यांशिवाय नैसर्गिक पद्धतीने भाजीपाला उत्पादन करणे.

ह्या पद्धतीत:

1. मातीचा पोत जपला जातो.
2. आरोग्यदायी अन्न तयार होतं.
3. पर्यावरण रक्षण होतं.

🌱 कोणत्या भाजीपाला पिकांची निवड करावी?

    शेतीच्या स्थान, बाजारपेठ, हवामान आणि पाण्याच्या उपलब्धतेनुसार पीक निवड करावी.
लोकप्रिय भाजीपाला पिकं (सेंद्रिय शेतीसाठी योग्य): 

ऋतू	भाजीपाला पिकं
उन्हाळा	टोमॅटो, भेंडी, मिरची, गवार
पावसाळा	पालक, मेथी, शेपू, वांगी
हिवाळा	फ्लॉवर, कोबी, गाजर, बीट

🌾 सेंद्रिय भाजीपाला शेती पद्धती:

1. माती तपासणी (Soil Testing):

1. pH: 6–7 मधे असावी.

2. सेंद्रिय कर्ब (Organic Carbon) ≥ 0.75%

2. जैविक खते (Natural Fertilizers):

1. गांडूळ खत (Vermicompost): 2–4 टन/एकर

2. शेणखत: 5–10 टन/एकर

3. जीवामृत / घनजीवामृत / पंचगव्य – जमिनीतील सजीव सूक्ष्मजीव वाढवतात.

3. बियाण्यांची निवड:

1. देशी, उगम क्षेत्रातील बियाणं वापरा.

2. स्थानिक निवड (locally adapted) जाती जास्त फायदेशीर.

3. PGS / NPOP सर्टिफाइड बियाणं मिळतात.

4. पाणी व्यवस्थापन:

1. Drip irrigation ने पाणीबचत + कीड नियंत्रण.

2. Mulching – गवत/पालापाचोळा मातीवर पसरवणे, ओलावा टिकवते.

5. कीड आणि रोग नियंत्रण (Natural Pest Control):

1. दशपर्णी अर्क – 10 पानांची वनस्पतींचा अर्क (कीटकनाशक)

2. निंबोळी अर्क – Aphids, Thrips वर परिणाम

3. गोमूत्र अर्क, अग्नियास्त्र – फफूंदीवर परिणाम

4. हेंडमेड ट्रॅप्स: Yellow sticky traps, pheromone traps

🧠 टिप्स (Success Tips):

1. 2–3 प्रकारची भाजी एकत्र उगम ठेवा . दररोज विक्रीची संधी.

2. जमिनीची माती सुधारण्यावर लक्ष.

3. लोकांसमोर 'शेती कशी केली?' हे Instagram / व्हिडिओद्वारे दाखवा.

4. दर महिन्याला ग्राहकांना भेटा.

5. स्वतःचे ब्रँड तयार करा – नाव, लोगो, पॅकिंग.

हे पण वाचा-  गायीचे दूध विकून कमावलेल्या पैशातून 1 कोटी रुपयांचा बंगला- प्रकाश इमडे यांची यशोगाथा

📌 सेंद्रिय धान्य शेती (Organic Grain Farming) म्हणजे काय?

    सेंद्रिय धान्य शेती म्हणजे रासायनिक खते, कीटकनाशके, GM बियाणे न वापरता नैसर्गिक व पारंपरिक पद्धतीने धान्य (grains) उगम करणे.

🌾 सेंद्रिय धान्य प्रकार:

प्रकार	लोकप्रिय धान्य
लघुधान्य	ज्वारी, बाजरी, नाचणी (रागी), कोदो, सावा, वरई, कांगणी
प्रमुख धान्य	तांदूळ (भात), गहू
डाळी	हरभरा, मटार, उडीद, मूग, तूर

🧬 माती व बियाणे:

1. माती परीक्षण:

1. pH: 6.0 ते 7.5

2. सेंद्रिय कर्ब: ≥ 0.75%

3. जीवाणूंची उपस्थिती महत्त्वाची.

2. बियाणे:

1. देशी, जैविक पद्धतीने संचित बियाणे वापरावं.

2. PGS किंवा NPOP प्रमाणित बियाणे वापरल्यास प्रमाणीकरण सुलभ.

3. बियाण्याची निवड हवामान आणि मातीच्या प्रकारावर अवलंबून.

💧 पाणी व्यवस्थापन:

1. Drip irrigation वापरल्यास पाण्याचा अपव्यय कमी होतो.

2. Mulching – माती ओलसर राहते.

3. सावध सिंचन: अतिपाणी टाळा (विशेषतः कोरडवाहू पिकांमध्ये).

🌾 लागवडीचा कालावधी (उदा: ज्वारी, बाजरी, नाचणी):

पीक	हंगाम	कालावधी
ज्वारी	खरीप/रब्बी	100–120 दिवस
बाजरी	खरीप	80–100 दिवस
नाचणी	खरीप	90–110 दिवस
कोदो, सावा	खरीप/हिवाळा	70–90 दिवस

🧠 टिप्स:

1. एकाच वेळी 2-3 धान्य प्रकारांची आंतरशेती करा.

2. शेतीच्या आधी 20 दिवस शेतात गोमूत्र, शेण, गूळ आणि बेसनाचा मिश्रण शिंपडावा (जीवामृत).

3. सोशल मीडिया ब्रँड तयार करा.

4. Organic Farmers Group मध्ये सामील व्हा.

5. वर्षातून दोनदा महिना ग्राहक 'अन्नकथा' मेल करा.

6. लोकेशनवर "शेती भेट" मोहीम ग्राहकांचा विश्वास.

हे पण वाचा- टी-शर्ट प्रिंटिंग व्यवसाय

📌 सेंद्रिय फळशेती म्हणजे काय?

    रासायनिक खतं व कीटकनाशके न वापरता, नैसर्गिक व पारंपरिक पद्धतीने फळांची शेती करणे म्हणजेच सेंद्रिय फळशेती. ही शेती मातीची गुणवत्ता, पर्यावरण आणि आरोग्य टिकवून ठेवते.

🌳 कोणती फळझाडं सेंद्रिय पद्धतीने शक्य?

प्रकार	फळझाडं
स्थानिक	सीताफळ, पेरू, जांभूळ, आंबा, बोरे
व्यापारी	डाळिंब, पपई, केळी, चिकू, मोसंबी, संत्रं
डोंगराळ भागात	आवळा, करमळ, बेदाणा द्राक्षे
कोरडवाहू	झुझुबे,अंजीर,ड्रायफ्रुट झाडं(बदाम,अक्रोड काही भागात)

🌱 लागवडपूर्व तयारी:

1. माती परीक्षण.

1. pH – 6.0 ते 7.5

2. माती जिवंत असणं महत्त्वाचं – सेंद्रिय कर्ब ≥ 0.75%

2. गादीवाफे / खड्डा तयार करणे.

1. प्रत्येकी झाडासाठी 2.5 x 2.5 फूट खड्डा.

2. खड्ड्यात शेणखत + गांडूळखत + निंबोळी पूड + हळद + राख मिसळावी.

3. लागवड हंगाम: जून-जुलै (मान्सून) किंवा फेब्रुवारी-मार्च (उन्हाळा आधी).

💧 पाणी व्यवस्थापन:

1. ड्रिप सिंचन पद्धत (प्रत्येक झाडासाठी).

2. झाडाभोवती मल्चिंग (पालापाचोळा) वापरल्याने माती ओलसर राहते.

3. उन्हाळ्यात झाडाभोवती गवत / नारळ कवच घालावे.

हे पण वाचा- पॅडमॅन अजिंक्य धारिया- पॅडकेअर लॅब

🌳 उत्पादन कालावधी:

फळ	उत्पादनास सुरुवात
पपई	6–8 महिने
पेरू	10–12 महिने
डाळिंब	1.5–2 वर्ष
आंबा	3–5 वर्ष
जांभूळ, चिकू	3 वर्षांनंतर
सीताफळ,अंजीर	1.5–2 वर्ष

🧠  टीप्स:

1. सुरुवातीस 3-4 फळझाडांच्या मिश्र लागवड करा. (पपई + डाळिंब + पेरू उदाहरणार्थ)

2. दर 3 महिन्यांनी झाडाभोवती खत साखळीत घालावं (ring method).

3. दर 3 महिन्यांनी सोशल मीडियावर "फळांची वाढ, कसे उगम होते" अशी पोस्ट टाका.

4. ग्राहकांना "शेती भेट" देण्याची योजना.

5. सेंद्रिय फळांची गिफ्ट पॅकिंग करून ब्रँडिंग करा (सणासुदीला उपयोगी).

6. नर्सरी सुरू करण्याचा विचार लोकांना सेंद्रिय रोपे विकू शकतोस.

🛒 विक्री आणि ब्रँडिंग:

1. Local Market + WhatsApp ग्रुप

2. "Organic Vegetable Basket" योजना

3. ऑनलाइन विक्री – Big Basket, JioMart

4. ब्रँड तयार करा: ग्रामशुद्ध, गोमाता फार्म, शेतीची शपथ

5. ग्राहकासाठी शिक्षण: “कसं खातंय आरोग्यदायी अन्न”

📜 प्रमाणपत्र (Certification):

प्रमाणपत्र	उपयोग	खर्च
PGS India	देशांतर्गत विक्री	₹0 – ₹3000
NPOP	निर्यात / मोठा ब्रँड	₹10,000+

💰 अंदाजे नफा: (1 एकर साठी)

शेती प्रकार	खर्च (₹)	उत्पन्न (₹)
भाजीपाला	₹40,000	₹1,50,000+
धान्य	₹25,000	₹70,000+
फळबाग	₹60,000 (प्रथम वर्ष)	₹1,50,000+ (3 वर्षांनी)

हे पण वाचा-मोटिवेशन ल विचार

💰सेंद्रिय शेतीसाठी सरकारी योजना 

🏛 1. परंपरागत कृषी विकास योजना (PKVY)

बाब	माहिती
उद्देश	गटशेतीद्वारे सेंद्रिय उत्पादन वाढवणे.
अनुदान	₹50,000 प्रति शेतकरी (3 वर्षांसाठी).
वापर	सेंद्रिय खते, जीवामृत, ट्रेनिंग, मार्केटिंग.

गटशेती:

1. किमान 20 शेतकऱ्यांचा गट असावा.

2. PGS India Certification मोफत मिळते.

3. सामूहिक ब्रँड तयार करता येतो.

🌾 2. राष्ट्रीय सेंद्रिय उत्पादन योजना (NPOP – APEDA)

बाब	माहिती
उद्देश	देशांतर्गत आणि निर्यातीसाठी सेंद्रिय प्रमाणपत्र देणे.
फायद्याचे क्षेत्र	आंबा, डाळिंब, केळी, भात, सोयाबीन इत्यादी.
देणारी संस्था	APEDA (India), EcoCert, SGS

💧 3. सूक्ष्म सिंचन योजना (PMKSY – Drip Subsidy)

लाभार्थी	सर्व शेतकरी
अनुदान	50% – 80% (राज्यावर अवलंबून)
उपयोग	ड्रिप सिंचन, स्प्रिंकलर

🧪 4. माती आरोग्य कार्ड योजना (Soil Health Card)

1. माती परीक्षण मोफत.

2. pH, कर्ब, नत्र, सेंद्रिय द्रव्य यांचा तपास.

3. योग्य पीक व खत व्यवस्थापनासाठी मार्गदर्शन.

🪱 5. गांडूळखत युनिट अनुदान योजना

तपशील	माहिती
लाभ	₹5,000 ते ₹75,000 (राज्यांनुसार)
उद्देश	गांडूळखत उत्पादन युनिट स्थापनेसाठी.
आवश्यक	शेतजमीन, शेण, सावली असलेली जागा.

🚜 6. कृषि यांत्रिकीकरण योजना

उपकरण	अनुदान
रोटाव्हेटर, वाफा यंत्र	40–60%
सेंद्रिय स्प्रे मशीन	50% पर्यंत
ट्रॉली, ट्रॅक्टर	SC/ST साठी जास्त अनुदान

🧑‍🌾 7. अटल भुजल योजना / जल युक्त शिवार

1. सिंचन पाण्याचे नियोजन.

2. सेंद्रिय शेतीसाठी कमी पाण्यात जास्त उत्पादन.

3. जिल्हास्तरावर जलसंवर्धनासाठी योजना.

🎯 निष्कर्ष:

    सेंद्रिय शेती ही आपल्या आरोग्याची, पर्यावरणाची आणि आर्थिक स्वावलंबनाची गुरुकिल्ली आहे.
भाजी, धान्य आणि फळं एकत्र केलीत तर दैनंदिन + हंगामी + दीर्घकालीन उत्पन्न मिळवता येतं.
आज सुरुवात करा – मातीसाठी, आरोग्यासाठी आणि पुढच्या पिढीसाठी!

हे पण वाचा- आंबे विकण्यापासुन ते अब्जावधीच्या कंपनी पर्यत चा असामान्य वाटचाल- हणमंतराव गायकवाड